به نظر می رسد دوره کارشناسی در بسیاری از دانشگاه های فنی و صنعتی به دوره ای چهارساله تبدیل شده است که محوریت آن گذراندن دروس مشخص است. آیا این دوره با این ویژگی هامی تواند پاسخگوی نیازهای جامعه و فرد باشد؟

اغلب اوقات کار تحقیقاتی این دوره، یا همان پروژه کارشناسی نیز به صورت فشرده در انتهای دوره و در چند ماه انجام می شود و کمتر رخ می دهد که یک محصول کارآمد در این زمان کوتاه قابل حصول باشد. غیر از دانشجویانی که با انگیزه روشن و با هدف کار تخصصی در طول دوره کارشناسی و تابستان ها به طراحی و پروژه های عملی اشتغال دارند، شخص فارغ التحصیلی که صرفا با تکیه بر دروس نظری طی مسیر کرده باشد، عملا اتصال یا آمادگی برای ورود به حوزه اقتصادی کار در رشته خود را ندارد. به طور خلاصه با نگرش فعلی، دوره کارشناسی بیشتر به صورت مقدمه ای برای مقاطع بعدی،‌یا برای کسب مدرک و پرستیژ نگریسته می شود. دوره کارشناسی خود به عنوان یک دوره تحصیلی، عملا هویت مستقل اندکی دارد.

علاوه بر این دوره کارشناسی اغلب با تراکم دروس نظری مواجه است. رشته هایی مانند برق و مکانیک اغلب حجم بالایی از دروس نظری دارند که فضای اندکی برای تجارب عملی و اشتغال ذهن به کارآفرینی باقی می گذارد. شاید تصور برنامه ریزان آموزشی این باشد که تا دانش تخصصی کامل نشود،‌دانشجو قادر به خلاقیت و درآمد زایی نخواهد بود. اما واقعیت آن است که انرژی سازنده جوانان یک فرایند پویا است، و به لحاظ روانشناختی باید به کاری متصل شود. این انرژی مانند یک سرمایه ساکن نیست که بتوان آن را به مدت چهارسال مسکوت گذاشت یا در صندوقی ذخیره نمود تا بعد از تکمیل مبانی نظری مجددا فعال شود. این انرژی باید جاری و در جریان باشد. دروس نظری به تنهایی نمی توانند ارضا کننده این حجم بزرگ از انرژی باشند. به همین دلیل اگر شرایط اتصال با کار در خلال تحصیل فراهم نشود،‌انرژی جوان مسیر های جایگزینی برای بروز و ظهور خواهد یافت که چه بسا سازنده هم نباشد. در غیاب یک هدف متصل به کار که به آموختن دروس نظری معنا دهد، انگیزه کافی برای آموختن دروس نظری و تحمل چرخه مکرر امتحان با استرس های آن نیز در بسیاری از دانشجویان وجود نخواهد داشت. بسیاری از دانشجویان «متوسط» و حتی آنان که به عنوان دانشجویان «ناتوان» قلمداد می شوند،‌در واقع ناتوان نیستند. اما موتور انگیزه های آنان خاموش است. آنان ناتوان نیستند اما تلاش آنان نیازمند معنایی برای آغاز شدن است و ساختار دبیرستانی امتحان – نمره برای انگیزش، ظرفیت کافی برای روشن کردن آنان را ندارد. تجربه نشان داده که اغلب این افراد وقتی در فضایی متناسب با استعدادها و خلاقیت های فکری یا عملی قرار می گیرند، به نمونه های موفق در کار خود تبدیل می شوند.

این درحالی است که این دوران چهارساله از ۱۸ تا ۲۱ سالگی، نقطه اوج انرژی انسان برای ساختن خود و آینده است. خطرپذیری، همت و توانایی انسان برای شروع یک فعالیت مولد اقتصادی در این سن در اوج قرار دارد، و در سال های بعدی، به تدریج کاهش می یابد.

اگر نخواهیم از تغییرات بنیادین صحبت کنیم، در همین ساختار فعلی بسیاری از رشته های مهندسی، می توان این نقیصه را با رویکرد جدیدی تحت عنوان محصول محور شدن دوران کارشناسی تا حد زیادی برطرف نمود. محصول محوری در کارشناسی متضمن این معناست که پروژه کارشناسی اولا ناظر به تولید یک محصول مورد نیاز کشور، چه از راه طراحی و آزمایش و چه از راه مهندسی معکوس باشد، و دوما این پروژه از سال دوم عملا انتخاب شود و بخش های مختلف آن انگیزه لازم برای آموختن دروس نظری را در دانشجو ایجاد نمایند. این فرایند مستلزم وجود پایگاه داده ای از پروژه های محصول محور کوچک (در ابعاد کارشناسی)‌ در رشته مورد نظر است.

به عبارتی، همواره برخی دانشجویان برای ادامه تحصیل به مقاطع بالاتر (ارشد و دکتری) خواهند رفت. اما در نگرش محصول محور طیف بزرگتری که مایل به ادامه تحصیل نیستند، درواقع بایستی نه به عنوان کارجو،‌بلکه به عنوان کارآفرینان دانش بنیان وارد حوزه کار و تولید شوند. با نگرش محصول محور هر یک از این فارغ التحصیلان در پایان دوره کارشناسی، یک محصول اولیه برای عرضه خواهند داشت که حداقل در سطح یک نمونه آزمایشگاهی اولیه کار می کند و می تواند برای تجاری سازی و تکمیل موضوع فعالیت قرار گیرد.

این کار شدنی است و هم اکنون نمونه های متعددی برای موفقیت آن وجود دارد. همچنین تلاش های مثبتی در این زمینه توسط دانشجویان پرتلاش و خلاق و با ایده پردازی آقای دکتر مهرداد ساویز در دانشگاه امیرکبیر در جریان است که امید می رود به نتایج پرثمری داشته باشد و در آینده نزدیک الگویی برای معنابخشیدن به دوره کارشناسی در رشته های مشابه گردد.

قسمت دوم ویدیو را هم در زیر مشاهده نمایید:‌